Chuyên viên không thể làm thay vai trò đại biểu
Điều dễ nhận thấy trong mô hình chính quyền 2 cấp hiện nay là dù quy định pháp luật, cơ chế phân cấp, phân quyền đã khá rõ ràng nhưng ở cấp xã, phường, không phải nơi nào cũng nghiên cứu kỹ để ban hành quy chế làm việc phù hợp với mô hình mới. Đây là nguyên nhân khiến HĐND cơ sở vận hành lúng túng, thiếu nền nếp, thậm chí còn bị hành chính hóa trong tổ chức và thực thi nhiệm vụ.
Bộ máy HĐND được tăng cường cả về cán bộ chuyên trách lẫn chuyên viên giúp việc, song lại thiếu một cơ chế phân công, phân nhiệm cụ thể, bài bản. Từ chuẩn bị tài liệu kỳ họp, thẩm tra báo cáo, tổ chức khảo sát, giám sát chuyên đề đến tổ chức các hoạt động thường kỳ... nhiều nơi vẫn làm theo kiểu vừa làm vừa dò đường, thậm chí phó mặc cho chuyên viên giúp việc. Chính điều đó khiến HĐND chưa khẳng định rõ vai trò cơ quan quyền lực nhà nước ở cơ sở, còn đại biểu thì lúng túng vì thiếu công cụ hỗ trợ và cơ chế phối hợp hiệu quả.
Bà Nguyễn Thùy, đại biểu HĐND xã Mai Phụ, tỉnh Hà Tĩnh khẳng định: trước đây, HĐND cấp xã không có bộ phận riêng nên mọi việc do Phó Chủ tịch HĐND cấp xã hoạt động chuyên trách tự xoay xở. Nay ngoài có Phó trưởng ban chuyên trách còn có chuyên viên giúp việc. Một thuận lợi nữa là hình thành các Tổ đại biểu HĐND (trước đây cấp xã không có). Việc phục vụ và bảo đảm hoạt động cho HĐND có Văn phòng HĐND và UBND. Quy định rất rõ ràng và thuận lợi như vậy, nhưng trong thực tiễn một số nơi đang hành chính hóa, xem Tổ đại biểu HĐND như một cấp hành chính rồi Văn phòng giao việc đưa công văn, giấy mời và tài liệu cho Tổ trưởng, Tổ phó Tổ đại biểu HĐND và yêu cầu chuyển tải qua các nhóm Zalo.
Một đại biểu HĐND phường tại Đắk Lắk thẳng thắn: tôi đồng tình cao với chủ trương kỳ họp không giấy, số hóa hoạt động của cơ quan dân cử. Tuy nhiên cũng cần nhìn thấu thực tiễn, khi mà cơ sở vật chất chưa bảo đảm, trang thiết bị chưa đáp ứng thì cũng nên áp dụng tuần tự. Không phát tài liệu giấy, điện thoại thì không đọc nổi file. Đến lúc biểu quyết, nhiều người cũng chưa nắm rõ nội dung.
Ban hành ngay quy chế làm việc, thực hiện “đúng vai”
Từ những bất cập nêu trên, việc khẩn trương ban hành quy chế làm việc của HĐND cấp xã là yêu cầu bắt buộc, không thể chậm trễ. Bởi theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở cấp cơ sở, có chức năng quyết định và giám sát trong phạm vi thẩm quyền được pháp luật quy định. Luật cũng đã phân quyền rõ ràng, giao HĐND cấp xã, phường có trách nhiệm xây dựng, ban hành quy chế làm việc của mình. Đây là văn bản quy phạm pháp luật có giá trị điều chỉnh, ràng buộc trách nhiệm giữa Thường trực, các Ban, Tổ đại biểu và cơ quan, tổ chức liên quan trong tổ chức và vận hành bộ máy HĐND bài bản, nền nếp, đúng luật.
Bà Nguyễn Thị Hoan, đại biểu HĐND xã Đức Thọ, Hà Tĩnh thẳng thắn chia sẻ, Luật đã mở ra quy định cho HĐND cấp xã quyền ban hành quy chế làm việc, nếu không có quy chế làm việc cụ thể, quyền giám sát, quyền quyết định của HĐND cấp xã rất dễ bị mờ nhạt, hành chính hóa. Khi đã có quy chế, vai trò, vị trí từng bộ phận, từng đại biểu được xác lập rõ, đại biểu mới tự tin thực hiện trọng trách của mình trước dân.
Một số nơi lúng túng không biết bóc tách quy định để xây dựng quy chế từ đâu; có thể dẫn ra một loạt các văn bản Quy phạm pháp luật đang có hiệu lực để căn cứ: Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15; Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản QPPL năm 2025; Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015; Nghị quyết liên tịch số 72/2025/NQLT/UBTVQH15-CP- ĐCTUBTWMTTQVN giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định chi tiết việc tổ chức tiếp xúc cử tri của ĐBQH và đại biểu HĐND các cấp...
Quy chế làm việc không chỉ là căn cứ pháp lý để vận hành HĐND theo đúng quy định, mà còn là “kim chỉ nam” để mỗi đại biểu, mỗi ban biết rõ vị trí, vai trò, phạm vi quyền hạn của mình, tránh tình trạng hoạt động chồng chéo hoặc bị các cơ quan hành chính chi phối; có quy chế, có nền nếp, HĐND cơ sở mới thực sự là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, bảo đảm cho mô hình chính quyền hai cấp vận hành đúng theo tinh thần pháp luật đã trao quyền.
Chính quyền 2 cấp là bước tiến thể chế; nhưng muốn thể chế phát huy hiệu quả, thiết chế HĐND cấp xã phải có sức mạnh thực sự, bắt đầu từ việc bộ máy mới phải nghiên cứu kỹ quy định để xác lập quy chế làm việc, vận hành theo luật định; các bộ phận, cơ quan cần phải bắt tay ngay vào thực hiện cho “đúng vai” của mình nhằm bảo đảm cho HĐND hoạt động đúng mô hình mới. Đừng hành chính hóa cơ quan dân cử và cũng đừng để đại biểu HĐND xã, phường trăn trở, lúng túng trong khi vai chính thực hiện chức năng quyết định và giám sát là của mình chứ không phải là do chuyên viên giúp việc hay cơ quan nào đó áp đặt và làm thay.
theo Bình Nguyên - Báo Đại biểu nhân dân