Theo Thanh tra Chính phủ, các quy định tại Luật Thanh tra năm 2022 về Thanh tra Bộ, Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ, cơ quan thanh tra ở cơ quan thuộc Chính phủ, Thanh tra huyện, Thanh tra sở, cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành đã được lược bỏ trong dự thảo luật.

Việc đó sẽ giúp cắt giảm các thủ tục do 12 thanh tra bộ, 5 thanh tra tổng cục, cục thuộc bộ, thanh tra Bảo hiểm xã hội Việt Nam, 696 thanh tra huyện, 1.001 thanh tra sở và 53 cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thực hiện.

Hệ thống các cơ quan thanh tra sẽ bao gồm: Thanh tra Chính phủ; Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Cơ quan thanh tra trong Quân đội nhân dân, Công an nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Thanh tra Cơ yếu; Cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên (Thanh tra Cục An toàn bức xạ và hạt nhân; Thanh tra Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam; Thanh tra Cục Hàng không Việt Nam; Thanh tra Ủy ban Chứng khoán nhà nước).

Khi tổ chức lại như vậy, nhiệm vụ, quyền hạn của Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh được dự thảo luật bổ sung khá nhiều so với luật hiện hành.

Cụ thể, Thanh tra Chính phủ tiếp nhận thêm chức năng, nhiệm vụ thanh tra của 12 Thanh tra Bộ; Thanh tra tỉnh tiếp nhận thêm chức năng, nhiệm vụ thanh tra của Thanh tra cấp huyện, Thanh tra sở. Theo đó, chức năng, nhiệm vụ thanh tra trong lĩnh vực báo chí, xuất bản của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ do Thanh tra Chính phủ thực hiện.

Bên cạnh đó, dự thảo luật cũng đề xuất các quy định về vị trí, chức năng của Thanh tra Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Thanh tra Cơ yếu và cơ quan thanh tra theo điều ước quốc tế, nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc quy định cụ thể về tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra này. Đề xuất bãi bỏ cụm từ "Thanh tra sở, Thanh tra huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh" tại khoản 3 Điều 63 của Luật Khiếu nại năm 2011.

Hoạt động thanh tra được thực hiện theo kế hoạch hoặc đột xuất. Trong đó, thanh tra đột xuất được tiến hành khi phát hiện cơ quan, tổ chức, cá nhân có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc theo yêu cầu của việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực hoặc do thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền giao hoặc đề nghị.

Theo Kết luận 134-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả nêu tại phiên họp ngày 14/3/2025, trên cơ sở Tờ trình số 05-TTr/ĐU, ngày 06/3/2025 của Ban Thường vụ Đảng uỷ Chính phủ về việc tiếp thu, hoàn thiện Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, Bộ Chính trị, Ban Bí thư Cơ bản đồng ý với báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cơ quan liên quan về hoàn thiện Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; hợp nhất Trường Cán bộ thanh tra và Viện Chiến lược khoa học thanh tra.

Bộ Chính trị, Ban Bí thư cũng đồng ý chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra theo 2 cấp ở Trung ương và địa phương.