Trải qua quá trình hình thành và phát triển của lịch sử, Hưng Nguyên luôn gắn bó mật thiết với quá trình xây dựng và phát triển đất nước có nhiều đóng góp lớn lao về công của, trí tuệ trong công cuộc xây dựng nền văn hóa đất nước; tạo dựng nên những giá trị lớn lao về vật chất, biểu tượng, tinh thần… tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển của xứ Nghệ, mà trong đó di tích lịch sử đền ông Hoàng Mười là một trong những địa chỉ tâm linh nổi tiếng bậc nhất được cả nước quan tâm hướng đến.
Đền ông Hoàng Mười nhìn từ trên cao
Theo người dân nơi đây kể lại, ông Hoàng Mười là nhân vật huyền thoại, được giáng trần để giúp đời. Người dân xứ Nghệ cũng lưu truyền các truyền thuyết về lai lịch, thân thế, sự nghiệp của ông Hoàng Mười với những nhân vật có thật trong lịch sử Việt Nam. Có người cho rằng ông Hoàng Mười là con của Vua cha Bát Hải Động Đình, vốn là thiên quan trên Đế Đình, thần tiên trong chốn Đào Nguyên. Theo lệnh thiên đình, ông giáng trần để giúp dân, giúp nước. Ông Hoàng Mười theo đó cũng là một "Đức Thánh Minh” trong hàng các ông quan Hoàng của tín ngưỡng Đạo Mẫu.
Là đức thánh nổi tiếng linh thiêng trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu nên ông Hoàng Mười được người dân ngưỡng mộ, đền thờ được dựng ở nhiều địa phương trong cả nước. Tuy nhiên, đền ông Hoàng Mười ở Nghệ An là điện thờ chính, còn những nơi khác chỉ là phối thờ.
Không gian bên trong đền Ông Hoàng Mười ở Nghệ An
Tại ngôi đền này, ngoài thờ chính là ông Hoàng Mười, còn thờ các vị Phúc Thần như: Thánh Mẫu Liễu Hạnh, Mẫu Tứ phủ, Song Đồng Ngọc Nữ, Quận công Trịnh Trung.... Ngôi đền cũng là một địa điểm hấp dẫn để mọi người có thể khám phá những nét văn hóa đặc sắc gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu - một di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO công nhận. Năm 2002, đền Ông Hoàng Mười được tỉnh Nghệ An xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa.
Được xem là ngôi đền linh thiêng lớn nhất Nghệ An, mỗi năm đền đón hàng vạn người dân xứ Nghệ và du khách thập phương đến chiêm bái. Trong đó, nhộn nhịp nhất là Lễ hội đền ông Hoàng Mười được tổ chức vào hai ngày mùng 9 và 10/10 Âm lịch hàng năm. Để giữ gìn và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, huyện Hưng Nguyên đã xác định Lễ hội Đền ông Hoàng Mười là điểm nhấn văn hóa, du lịch tâm linh, thu hút du khách thập phương tới tham quan, chiêm bái.
Lễ hội đền Đua thuyền trên sông Mộc
Đền ông Hoàng Mười là một di tích mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa đó là Di sản văn hóa Phi vật thể. Lễ hội đền ông Hoàng Mười thực sự là hoạt động sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, dân cư địa phương. Những nghi thức, nghi lễ diễn ra tại lễ hội có sự tham gia chủ động của cộng đồng. Ngoài việc tổ chức các hoạt động văn hóa, tâm linh trong các dịp lễ, Tết, vọng... hàng tháng thì lễ giỗ ông Hoàng Mười ở phần hội được tổ chức quy mô như bóng chuyền Nam, bóng chuyền nữ đến từ 18 xã, thị trấn thì còn có hoạt động đua thuyền trên sông Mộc với sự sự tham gia của vận động viên 3 xã xã Xuân Lam, Long Xá và xã Hưng Lợi thì còn có sự tham gia của các huyện bạn như Đô Lương, Nam Đàn và Thị xã Hoàng Mai. Khác với mọi năm hoạt động văn hóa, văn nghệ năm nay có thêm môn Nhảy dân vũ của các xóm Hưng Thịnh.
Được nhân dân khắp mọi miền Tổ quốc biết đến, mỗi dịp Lễ hội, Đền ông Hoàng Mười luôn thu hút lượng khách thập phương lớn về dâng lễ, tham quan.
Trong những năm qua, đền được quan tâm đầu tư tôn tạo nên diện mạo ngày càng khang trang, phục vụ tốt hơn đời sống văn hóa tâm linh của Nhân dân. Nhất là vào mùa lễ hội, chính quyền tỉnh Nghệ An và huyện Hưng Nguyên đều chuẩn bị chu đáo. Khi diễn ra, phần lễ được tổ chức trang trọng, linh thiêng với đầy đủ các nội dung như: Lễ Khai quang, Yết cáo, Lễ rước, Đại tế, Lễ tạ. Phần hội luôn được đổi mới với nhiều hoạt động thể thao hấp dẫn, sôi nổi, thu hút sự tham gia của đông đảo quần chúng nhân dân cùng du khách, như: Đua thuyền, bóng chuyền nam, nữ và các trò chơi dân gian…
Đền Ông Hoàng Muời được Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa vào năm 2002; công nhận điểm du lịch văn hóa tâm linh năm 2018. Đặc biệt năm 2019, Lễ hội Đền Ông Hoàng Mười được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia./.
PV