1. Từ “Sáng tạo” đến “Đột phá”: Bước ngoặt lý luận chiến lược của Đại hội XIV - Khát vọng vươn mình của dân tộc Việt Nam trong kỷ nguyên số
Ngày 21 tháng 10 năm 2025, tại Hà Nội, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã chính thức công bố Báo cáo Một số vấn đề mới, quan trọng trong Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng [1]. Đây không chỉ là một văn kiện chuẩn bị cho sự kiện chính trị trọng đại diễn ra từ 19 đến 25 tháng 1 năm 2026 [2] mà còn là bản tuyên ngôn khát vọng của dân tộc Việt Nam trong “kỷ nguyên vươn mình” - một khái niệm mới, lần đầu tiên được Đảng Cộng sản Việt Nam định vị như một giai đoạn lịch sử chuyển mình mạnh mẽ, từ phục hồi sau đại dịch đến bứt phá trong cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập toàn cầu [3]. Trong đó, sự thay đổi từ phương châm “Sáng tạo” của Đại hội XIII sang “Đột phá” ở Đại hội XIV không phải là một điều chỉnh ngôn từ đơn thuần, mà là một bước ngoặt lý luận, phản ánh tầm nhìn chiến lược sâu sắc về con đường phát triển đất nước trong bối cảnh kỷ nguyên số [4].
Chủ đề Đại hội XIV được xây dựng ngắn gọn nhưng chứa đựng sức mạnh định hướng: “Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, chung sức, đồng lòng thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030; tự chủ chiến lược, tự cường, tự tin, tiến mạnh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, vì hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội” [5] So với Đại hội XIII - khi “Sáng tạo” là từ khóa then chốt nhằm khơi dậy tinh thần đổi mới sau những năm tháng chống chọi với COVID-19 - thì “Đột phá” ở Đại hội XIV mang hàm lượng hành động cao hơn, quyết liệt hơn [6]. Nó không chỉ là sáng tạo từng phần, mà là tạo ra những bước nhảy vọt, những lợi thế cạnh tranh mang tính chiến lược trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch nhanh chóng về công nghệ, kinh tế số và trật tự địa chính trị [7].
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Sự thay đổi này được lý giải ngay trong phần mở đầu của Dự thảo Báo cáo chính trị: “Chủ đề Đại hội phải thể hiện được vị trí, vai trò của Đại hội XIV của Đảng có ý nghĩa bước ngoặt, là dấu mốc đặc biệt quan trọng trên con đường phát triển đất nước” [8]. Đại hội XIII đã đặt nền móng với việc tổng kết 35 năm đổi mới, 30 năm thực hiện Cương lĩnh 1991, và đưa ra những quyết sách táo bạo như kiểm soát dịch bệnh, phục hồi kinh tế, chống tham nhũng “không có vùng cấm” [9]. Đến Đại hội XIV, Đảng không dừng lại ở việc “sáng tạo” mà phải “đột phá” - bởi vì bối cảnh đã khác. Việt Nam không còn là một quốc gia đang phục hồi, mà đã trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất khu vực, với GDP năm 2025 dự báo đạt 7% (IMF) [10] kinh tế số chiếm hơn 20% GDP [11] và xếp hạng năng lực cạnh tranh toàn cầu đứng thứ 11/132 quốc gia (WEF 2025) [12]. Nhưng cũng chính trong thành công ấy, những hạn chế lộ rõ: năng suất lao động chỉ bằng 1/5 Singapore [13] tỷ trọng R&D chưa đến 0,5% GDP [14] và nguy cơ mắc kẹt ở nhóm thu nhập trung bình cao vẫn hiển hiện nếu không có những bước đi táo bạo [15].
Tổng Bí thư Tô Lâm, trong phát biểu tại Hội nghị Trung ương 13 (khóa XIII), đã nhấn mạnh: “Đột phá không chỉ là tăng tốc, mà là thay đổi chất lượng tăng trưởng, từ gia công sang sáng tạo giá trị” [16]. Đây chính là sự kế thừa và phát triển tư duy từ “Sáng tạo” sang “Đột phá”. Nếu “Sáng tạo” là điều kiện cần - khuyến khích đổi mới tư duy, mô hình, công nghệ - thì “Đột phá” là điều kiện đủ, là hành động quyết liệt để tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững [17]. Nó được đặt trong bối cảnh “kỷ nguyên số” - nơi công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, và chuỗi cung ứng thông minh đang định hình lại mọi lĩnh vực từ sản xuất, dịch vụ đến quản trị quốc gia [18].
Về mặt lý luận, sự đổi mới này có cơ sở vững chắc từ chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Mác từng khẳng định: “Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất” [19]. Trong kỷ nguyên số, công nghệ số chính là lực lượng sản xuất mới, đòi hỏi phải có những đột phá về thể chế - từ Luật An ninh mạng 2018 [20] Luật Dữ liệu 2024 [21] đến việc chuẩn bị xây dựng và ban hành Luật Kinh tế số vào năm 2026 [22]. Tư tưởng Hồ Chí Minh về “cán bộ là cái gốc của mọi công việc” cũng được cụ thể hóa qua chương trình đào tạo 1 triệu kỹ sư AI và dữ liệu lớn đến năm 2030 - một đột phá nguồn nhân lực mà nếu không thực hiện quyết liệt, Việt Nam sẽ mãi tụt hậu trong cuộc đua công nghệ toàn cầu [23].
2. Thực tiễn 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII: Minh chứng sống động cho sự cần thiết của “Đột phá” chiến lược trong xây dựng Đảng và phát triển đất nước trong kỷ nguyên số
Thực tiễn 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam (2021 - 2025) là minh chứng sống động, thuyết phục nhất cho sự cần thiết phải chuyển hướng từ phương châm “Sáng tạo” sang “Đột phá” - một bước ngoặt lý luận và hành động mang tính biện chứng sâu sắc, nhằm củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng trong bối cảnh kỷ nguyên số, nơi lực lượng sản xuất mới (công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn) đòi hỏi phải có những thay đổi chất lượng trong quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng chính trị [24]. Theo báo cáo tổng kết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Việt Nam đã đạt 95% các mục tiêu đề ra trong Nghị quyết Đại hội XIII, với những thành tựu nổi bật: GDP bình quân đầu người vượt 5.200 USD (tăng từ 3.700 USD năm 2020) [25], xuất khẩu đạt gần 400 tỷ USD (tăng trưởng trung bình 12%/năm) [26], thu hút FDI kỷ lục với hơn 150 tỷ USD cam kết (tập trung vào công nghệ cao và kinh tế xanh) [27], và đặc biệt, trong chiến dịch chống tham nhũng “không có vùng cấm”, đã xử lý kỷ luật hơn 200 cán bộ cấp cao (bao gồm cả Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Trung ương, Bộ trưởng, Bí thư tỉnh ủy...), thu hồi tài sản tham nhũng hơn 100.000 tỷ VNĐ [28]. Những con số này không chỉ phản ánh sức mạnh lãnh đạo của Đảng theo nguyên tắc tập trung dân chủ, lấy dân làm gốc, mà còn khẳng định hiệu quả của mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN trong giai đoạn phục hồi hậu COVID-19 [29].
Tuy nhiên, thực tế hiện nay, những thành tựu ấn tượng ấy vẫn chưa đủ để đưa đất nước thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình - một thách thức chiến lược được Đảng ta nhận diện từ Đại hội XII và nay trở nên cấp bách hơn bao giờ hết trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 [30]. Báo cáo “Một số vấn đề mới, quan trọng trong Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng” công bố ngày 21/10/2025 đã chỉ rõ một cách khách quan, khoa học: “Không đột phá, Việt Nam sẽ mắc kẹt ở nhóm thu nhập trung bình cao” [31]. Các hạn chế được phân tích sâu sắc: năng suất lao động tổng hợp (TFP) chỉ đóng góp 46% vào tăng trưởng (thấp hơn mức trung bình khu vực 55 - 60%) [32], doanh nghiệp công nghệ nội địa chưa đến 5.000 (chỉ chiếm 1,2% tổng số doanh nghiệp, so với mục tiêu 10.000 vào năm 2030) [33], và tỷ trọng đầu tư cho nghiên cứu phát triển (R&D) còn quá khiêm tốn, dưới 0,5% GDP (trong khi Hàn Quốc đạt 4,5%, Israel 5%) [34]. Tất cả đều đòi hỏi một cú hích mạnh mẽ, một chiến lược “đột phá” toàn diện thay vì chỉ “sáng tạo” từng bước cục bộ - đây chính là sự phát triển biện chứng của tư duy lãnh đạo Đảng, từ đổi mới tư duy (sáng tạo) sang hành động quyết liệt (đột phá), nhằm tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trong kỷ nguyên số [35].
Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đã vạch ra 5 đột phá chiến lược số cho giai đoạn 2026 - 2030, thể hiện rõ tư duy “đột phá” trong hành động, không phải là khẩu hiệu suông mà là hệ thống giải pháp đồng bộ, có cơ sở khoa học, gắn với mục tiêu cụ thể và trách nhiệm chính trị của toàn Đảng, toàn dân [36].
Thứ nhất, đột phá thể chế số: Hoàn thiện khung pháp lý với Luật Kinh tế số (dự kiến ban hành năm 2026), xây dựng Chính phủ số đạt 100% dịch vụ công mức 4 (từ mức 3 hiện nay), và thiết lập hành lang pháp lý chặt chẽ cho blockchain, AI, dữ liệu lớn - đây là nền tảng để giải phóng lực lượng sản xuất số, chống nguy cơ “thể chế lạc hậu kìm hãm phát triển” [37].
Thứ hai, đột phá nguồn nhân lực số: Không chỉ đào tạo 1 triệu kỹ sư công nghệ (AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng) đến năm 2030 mà còn hợp tác quốc tế chiến lược với Hàn Quốc (Samsung, KAIST), Israel (Cybersecurity Valley), Mỹ (Google, Microsoft) để chuyển giao công nghệ và đào tạo tại chỗ - đây là cụ thể hóa tư tưởng Hồ Chí Minh “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”, biến nguồn nhân lực thành lợi thế cạnh tranh cốt lõi [38].
Thứ ba, đột phá hạ tầng số: Phủ sóng 5G toàn quốc trước 2028, xây dựng 3 trung tâm dữ liệu quốc gia tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng với công suất 1.000 MW, biến Việt Nam thành “trung tâm dữ liệu khu vực Đông Nam Á” - một bước đi chiến lược để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu về dữ liệu và điện toán đám mây [39].
Thứ tư, đột phá doanh nghiệp số: Hỗ trợ 10.000 startup công nghệ thông qua Quỹ Đổi mới sáng tạo quốc gia (vốn 50.000 tỷ VNĐ), miễn thuế 5 năm cho doanh nghiệp AI và blockchain, và thúc đẩy mô hình “doanh nghiệp dẫn dắt đổi mới” (như Vingroup, Viettel, FPT) - nhằm nâng tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao từ 20% lên 50% [40].
Thứ năm, đột phá hội nhập số: Tham gia Hiệp định Thương mại số (DTA) khu vực ASEAN+, xây dựng “ngoại giao công nghệ” với các cường quốc (Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc), và định vị Việt Nam là cầu nối giữa công nghệ phương Tây và thị trường châu Á - đây là sự phát triển sáng tạo của đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ từ Cương lĩnh 1991 [41].
Những đột phá này không phải là khẩu hiệu suông mà được đặt trên nền tảng mục tiêu cụ thể, khả thi, có cơ sở khoa học: GDP bình quân đầu người đạt 7.500 USD vào năm 2030 (tăng trưởng trung bình 6,5-7%/năm) [42], kinh tế số chiếm 30% GDP (từ 20,1% năm 2025) [43], và Việt Nam lọt top 30 quốc gia về năng lực cạnh tranh toàn cầu (từ vị trí 11/132 năm 2025) [44]. Để đạt được, Dự thảo Báo cáo chính trị nhấn mạnh: tăng tỷ trọng đầu tư cho khoa học công nghệ lên trên 2% GDP (từ 0,5%), nâng tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao lên 50%, và phát triển ít nhất 10 tập đoàn công nghệ có tầm vóc khu vực (như Viettel Global, FPT Software) [45]. Đây là những con số không dễ dàng, đòi hỏi sự lãnh đạo quyết liệt của Đảng, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, nhưng là cần thiết để đất nước “vươn mình” đúng nghĩa trong kỷ nguyên số [46].
Một điểm mới đáng chú ý, mang tính đột phá về tư duy chính trị trong Dự thảo là cách tiếp cận “lấy dân làm gốc” trong kỷ nguyên số - hiện đại hóa nguyên tắc dân chủ XHCN theo tư tưởng Hồ Chí Minh [47]. Hơn 1 triệu lượt ý kiến nhân dân đã được tổng hợp từ ngày 15/10 đến 15/11/2025 qua Cổng góp ý điện tử quốc gia, trong đó 65% góp ý tập trung vào ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa quản trị, chống tham nhũng, nâng cao chất lượng dịch vụ công [48]. Đảng không chỉ lắng nghe mà còn cam kết hành động cụ thể: xây dựng Cổng dữ liệu quốc gia mở (Open Data Portal), ứng dụng AI trong giám sát thực thi chính sách (hệ thống e-Government 4.0), và phát triển “chính phủ phản biện” - nơi người dân có thể trực tiếp phản ánh, giám sát qua nền tảng số (ứng dụng “Dân hỏi - Chính quyền trả lời”) [49]. Đây chính là cách Đảng hiện đại hóa dân chủ XHCN, biến “đột phá” không chỉ là chuyện của Nhà nước mà là sự nghiệp của toàn dân, củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng [50].
Về đối ngoại, “đột phá” được thể hiện qua chiến lược “ngoại giao công nghệ” - một đóng góp lý luận mới của Đại hội XIV [51]. Từ Cương lĩnh 1991 đến nay, Việt Nam luôn khẳng định độc lập, tự chủ, nhưng lần này, Dự thảo Báo cáo chính trị lần đầu tiên đề cập rõ: “xây dựng nguồn lực bên ngoài là quan trọng, là vấn đề đối tác, đối tượng” [52]. Điều này có nghĩa là Việt Nam không chỉ hội nhập kinh tế mà còn hội nhập công nghệ, biến mình thành trung tâm kết nối giữa Mỹ, EU, Nhật Bản và ASEAN trong chuỗi cung ứng công nghệ cao (bán dẫn, AI, dữ liệu). Việc tham gia CPTPP, EVFTA, và chuẩn bị cho Hiệp định Thương mại số khu vực là những bước đi chiến lược, giúp Việt Nam không chỉ “hội nhập” mà còn “dẫn dắt” ở một số lĩnh vực then chốt như dữ liệu, AI, kinh tế xanh [53].
Trải qua 40 năm đổi mới (1986 - 2026), Việt Nam đã từ một quốc gia nghèo nàn, chiến tranh tàn phá trở thành câu chuyện thành công của khu vực và thế giới - tăng trưởng GDP trung bình 6,5%/năm, thoát nghèo, hội nhập sâu rộng [54]. Nhưng như Dự thảo Báo cáo chính trị cảnh báo một cách biện chứng: “Thành công càng lớn, thách thức càng nhiều” - từ cạnh tranh địa chính trị, biến đổi khí hậu đến nguy cơ tụt hậu công nghệ [55]. Sự đổi mới từ “Sáng tạo” sang “Đột phá” chính là lời đáp của Đảng Cộng sản Việt Nam trước thời đại - đó là khát vọng không chỉ giàu mạnh về kinh tế, mà còn phồn vinh về văn hóa, hạnh phúc về con người, và vững bước trên con đường chủ nghĩa xã hội trong kỷ nguyên số [56].
Đại hội XIV không chỉ là một kỳ đại hội, mà là một cột mốc lịch sử - nơi Đảng ta khẳng định sứ mệnh lãnh đạo dân tộc trong thế kỷ XXI. “Đột phá” không phải là khẩu hiệu, mà là hành động quyết liệt, trách nhiệm chính trị, khát vọng vươn mình. Và trên hết, là niềm tin sắt đá rằng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, dân tộc Việt Nam sẽ vươn mình mạnh mẽ, viết tiếp những trang sử vẻ vang trong kỷ nguyên số [57].
Tài liệu tham khảo, trích dẫn
[1], [2], [3], [4], [5], [6], [7], [9], [14], [18] Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV (2025). Báo cáo Một số vấn đề mới, quan trọng trong Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng. Hà Nội: Đảng Cộng sản Việt Nam, tr. 1.
[8] Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV (2025). Hà Nội: Đảng Cộng sản Việt Nam, tr. 1.
[10] International Monetary Fund (2025). World Economic Outlook, October 2025. Washington, DC: IMF, tr. 45.
[11] Bộ Khoa học và Công nghệ (2025). Báo cáo chuyển đổi số quốc gia 2025.
[12] World Economic Forum (2025). The Global Competitiveness Report 2025. Geneva: WEF, tr. 78.
[13] Tổng cục Thống kê (2025). Báo cáo năng suất lao động 2025. Hà Nội: GSO, tr. 23.
[15] World Bank (2025). Vietnam Economic Update, March 2025. Washington, DC: World Bank, tr. 31.
[16], [57] Tổng Bí thư Tô Lâm (2025). Phát biểu tại Hội nghị Trung ương 13 khóa XIII. Báo Nhân Dân, 8/10/2025.
[17] Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV (2025).
[19] C. Mác & Ph. Ăngghen (1971). Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản. Hà Nội: NXB Sự thật, tr. 32.
[20] Quốc hội (2018). Luật An ninh mạng số 24/2018/QH14 ngày 12/6/2018.
[21] Quốc hội (2024). Luật Dữ liệu số 60/2024/QH15 ngày 30/11/2024.
[22] Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV (2025).
[23] Vingroup - VinBigdata & FPT (2025). Chương trình quốc gia đào tạo 1 triệu kỹ sư AI đến 2030. Hà Nội: Bộ Khoa học và Công nghệ.
[24] Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV (2025). Hà Nội: Đảng Cộng sản Việt Nam, tr. 12.
[25] Tổng cục Thống kê (2025). Báo cáo kinh tế - xã hội 2025. Hà Nội: GSO, tr. 45.
[26] Bộ Công Thương (2025). Báo cáo xuất khẩu 2021 - 2025. Hà Nội: MOIT, tr. 23.
[27] Bộ Tài chính (2025). Báo cáo FDI 2025.
[28] Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng (2025). Báo cáo thu hồi tài sản 2021 - 2025. Hà Nội, tr. 34.
[29] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Hà Nội: NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
[30] World Bank (2025). Vietnam Development Report 2025. Washington, DC: WB, tr. 67.
[31] Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV (2025). Báo cáo Một số vấn đề mới..., tr. 8.
[32] Asian Productivity Organization (2025). APO Productivity Report. Tokyo: APO, tr. 41.
[33] Bộ Khoa học và Công nghệ (2025). Báo cáo doanh nghiệp công nghệ 2025. Hà Nội: MOST, tr. 29.
[34] UNESCO (2025). Global R&D Report. Paris: UNESCO, tr. 112.
[35] Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV (2025), tr. 9.
[36] Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV (2025). tr. 25-28.
[37] Quốc hội (2025). Dự thảo Luật Kinh tế số 2026.
[38] Vingroup & FPT (2025). Chương trình 1 triệu Kỹ sư AI. Hà Nội: Bộ KH&CN.
[39] Bộ Khoa học và Công nghệ (2025). Chiến lược Hạ tầng số 2026 - 2030.
[40] Quỹ Đổi mới sáng tạo quốc gia (2025). Kế hoạch Hỗ trợ Startup 2026 - 2030. Hà Nội.
[41] Bộ Ngoại giao (2025). Chiến lược ngoại giao công nghệ. Hà Nội: MOFA, tr. 22.
[42] IMF (2025). Vietnam Outlook 2030. Washington, DC: IMF, tr. 38.
[43] MIC (2025). Báo cáo Kinh tế số 2025. tr. 19.
[44] WEF (2025). Global Competitiveness Report. Geneva: WEF, tr. 89.
[45], [46] Dự thảo Báo cáo chính trị XIV (2025). tr. 30, 31.
[47] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, T.5. Hà Nội: NXB CTQG, tr. 298.
[48] Ban Tuyên giáo Trung ương (2025). Góp ý Văn kiện XIV. Hà Nội, tr. 14.
[49] Cổng Thông tin điện tử Chính phủ (2025). Hệ thống phản biện số. Hà Nội: CPC.
[50] Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII (2021). Hà Nội: NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 45.
[51] Tạp chí Cộng sản (2025). Ngoại giao Công nghệ. Hà Nội, số 10.
[52] Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV (2025). tr. 45.
[53] ASEAN Secretariat (2025). DTA Framework. Jakarta: ASEAN, tr. 12.
[54] World Bank (2025). 40 Years of Đổi Mới. Washington, DC: WB, tr. 5.
[55], [56] Dự thảo Báo cáo chính trị XIV (2025). tr. 50, 51.
theo LÊ HÙNG
Học viện Chính trị khu vực I - Tạp chí luật sư VN