Theo báo cáo của UBND TP. Hồ Chí Minh, các quy hoạch liên quan đến lĩnh vực đường sắt được phê duyệt đã được thành phố cụ thể hóa vào các Đồ án quy hoạch chi tiết xây dựng đô thị (quy hoạch phân khu) trên địa bàn để tổ chức quản lý theo quy hoạch. Thành phố sẽ có 10 tuyến đường sắt đô thị (loại hình metro) với tổng chiều dài khoảng 510km theo Đồ án Đường sắt đô thị, một tuyến đường sắt tiềm năng kết nối đến khu đô thị du lịch lấn biển Cần Giờ và một tuyến tramway/LRT (light rail transit) ven hành lang sông Sài Gòn, các tuyến kênh chính.

Đối với đường sắt đô thị, TP. Hồ Chí Minh đã đưa vào vận hành, khai thác tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên. Đối với tuyến metro số 2 Bến Thành - Tham Lương, thành phố đang tổ chức di dời các công trình hạ tầng kỹ thuật, chuẩn bị mặt bằng sạch để khởi công xây dựng công trình trong thời gian tới.

Đối với đường sắt quốc gia, trên địa bàn thành phố có các tuyến đường sắt đã được xác định trong lộ trình ưu tiên đầu tư đến trước năm 2030 và đã được Bộ Giao thông vận tải giao Ban Quản lý dự án Đường sắt tổ chức lập các Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi.

Về tình hình quản lý, sử dụng đất dành cho đường sắt, từ năm 2016, Cục Đường sắt Việt Nam đã phối hợp với chính quyền địa phương trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh tổ chức cắm mốc giới quy hoạch cho tuyến đường sắt Trảng Bom - Hòa Hưng và bàn giao mốc giới cho các địa phương quản lý. Việc cắm mốc này chỉ để quản lý quỹ đất, chưa thực hiện công tác giải phóng mặt bằng theo lộ giới quy hoạch. Thành phố cũng thường xuyên tổ chức kiểm tra, rà soát các đường ngang đường sắt, không để xảy ra phát sinh đường dân sinh mới.

Đối với đường sắt đô thị, thành phố đã tổ chức triển khai các dự án hoặc thiết kế cơ sở các tuyến đường sắt đô thị để thông qua về quy mô, từ đó cụ thể hóa phạm vi đất dành cho đường sắt đô thị trong các đồ án quy hoạch phân khu trên địa bàn và quản lý theo quy hoạch được phê duyệt.

Hiện nay, TP. Hồ Chí Minh còn gặp một số khó khăn trong việc đầu tư các tuyến đường sắt đô thị do chưa bố trí được nguồn lực phù hợp, đầy đủ cho đầu tư phát triển đường sắt đô thị. Các dự án có quy mô và tổng mức đầu tư rất lớn và được vay từ nguồn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Quy trình vay vốn ODA từ nhiều nhà tài trợ khác nhau cần nhiều thời gian để hoàn thiện các thủ tục về đàm phán, ký kết khoản vay và lấy ý kiến trong quá trình triển khai dự án với từng nhà tài trợ.

Ngoài ra, trình tự, thủ tục phê duyệt chủ trương, điều chỉnh chủ trương đầu tư, phê duyệt dự án và điều chỉnh dự án phức tạp, kéo dài. Việc triển khai và thực hiện các dự án đường sắt đô thị trong bối cảnh phải hài hòa các thủ tục, quy định của các nhà tài trợ và pháp luật Việt Nam nên có nhiều phát sinh các điều chỉnh liên quan về hợp đồng, điều chỉnh khối lượng công việc, nhà thầu xây lắp, nhà thầu tư vấn để phù hợp yêu cầu của nhà tài trợ, đồng thời phù hợp các quy định hiện hành.

Liên quan đến dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), UBND TP. Hồ Chí Minh kiến nghị, dự thảo nên được nghiên cứu bổ sung đầy đủ hơn, bao hàm rộng hơn các loại hình đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc đầu tư, xây dựng đường sắt theo đúng quy hoạch, quy chuẩn; bổ sung khái niệm TOD (phát triển đô thị theo định hướng từ phương thức giao thông công cộng có sức chuyên chở lớn); bổ sung quy định cụ thể về thiết kế FEED (thiết kế kỹ thuật tổng thể); xem xét hiệu chỉnh lại một số từ ngữ để bảo đảm tính thống nhất của dự thảo Luật.

Phát biểu tại cuộc làm việc, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi đề nghị UBND TP. Hồ Chí Minh bổ sung, hoàn thiện báo cáo đầy đủ hơn theo yêu cầu của Đoàn khảo sát; bảo đảm số liệu chính xác, đầy đủ, toàn diện. Đối với khó khăn, vướng mắc, thành phố cần đề xuất những giải pháp cụ thể; đồng thời phối hợp với Bộ Xây dựng xem xét, xử lý theo thẩm quyền. Các kiến nghị của UBND thành phố sẽ được Đoàn khảo sát tổng hợp đầy đủ, nghiên cứu trong quá trình hoàn thiện cơ chế, chính sách, tháo gỡ bất cập, tạo điều kiện phát triển bứt phá cho ngành đường sắt.

+ Cùng ngày, Đoàn công tác của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã khảo sát thực tế tại tuyến đường sắt đô thị số 1 Bến Thành - Suối Thành.